TDCS (Transcranial Direct Current Stimulation)

TDCS (Transcranial Direct Current Stimulation)

چیست و نحوه کار آن چگونه است؟

 TDCSیکی از روشهای غیرتهاجمی تحریک مغز است که با

استفاده از جریان الکتریکی ضعیف و پیوسته اثر خود را به جا

میگذارد. این جریان الکتریکی پیوسته تحریکپذیری نورونی را در

نواحی خاص مغز افزایش یا کاهش میدهد. این تغییر در

تحریکپذیری نورونی به تغییر در عملکرد مغز منجر میشود و

امروزه کاربرد گستردهای در اختلالات نورولوژیکی و روانپزشکی

پیدا کرده است. سابقه کاربرد این روش درمانی حدوداً به  100سال

قبل باز میگردد. در این روش درمانی دو الکترود با توجه به اختلال

مورد نظر روی قسمتی از سر قرار میگیرند. یکی از الکترودها دارای

بار مثبت و دیگری دارای بار منفی است. جریانی که شدت آن بین

 2-1میلیآمپر متغیر است بین الکترودها برقرار شده و بخشی از آن از

طریق جمجمه وارد مغز میشود. جریان الکتریکی وارد شده به مغز

قادر است فعالیت سلولهای مغزی را تحت تاثیر قرار داده و از این

1

درمان با  TDCSشامل دو مرحله درمان فشرده و درمان نگهدارنده

است. در در مرحله درمان فشرده جلسات پی پی برای فرد طراحی

میشود و پس از دستیابی به نتایج بالینی رضایتبخش، درمان

نگهدارنده که به شکل جلسات هفتگی یا ماهانه خواهد بود با هدف

تثبیت نتایج بالینی اجرا میشود.

آدرس:

اردبیل- خیابان سیمتری- روبروی بیمارستان آرتا- اول کوچه طوی-

ساختمان پزشکان میلاد- طبقه سوم- واحد  ،2مرکز مشاوره و روان

درمانی.

شماره تماس: [phone]

6

چه کسانی میتوانند از  TDCSاستفاده کنند؟

ماهیت  TDCSو بینیازی آن به شرکت فعالانه فرد در امر درمان

باعث شده تا در محدوده سنی گسترده و انواعی از اختلالات )حتی

زمانی که همکاری فرد در درمان کم است( قابلیت استفاده را داشته

باشد.

آیا استفاده از  TDCSفرد را از سایر درمانها همچون

رواندرمانی، کاردرمانی و غیره بینیاز میکند؟

 TDCSابزاری است که توانمندی مغز را در پردازش اطلاعات

ورودی افزایش میدهد. این ویژگی اثربخشی سایر درمانها را

افزایش میدهد ولی فرد را از آنها بینیاز نمیکند. برای مثال، هرچند

TDCSقدرت یادگیری را در کودکان مبتلا به اختلال یادگیری

افزایش میدهد ولی آنها را از کاردرمانی بینیاز نمیکند.

برنامه زمانی استفاده از  TDCSچگونه است؟

 TDCSدر عرصه بالینی ابزاری انعطافپذیر محسوب میشود.

جلسات درمانی آن از هفتهای یکبار تا استفاده روزانه متغیر است؛

هرچند که نتایج درمانی آنها متفاوت خواهد بود. جلسات پیوسته و

متراکم نتایج بالینی بهتر و سریعتری دارند. فشردگی جلسات

 TDCSبر حسب نیاز درمانی فرد و سایر ویژگیها تعیین میشود.

5

چه کسانی نباید ازدستگاه  TDCSاستفاده کنند؟

کسانیکه باطری قلب و یا دستگاه تنظیم کننده ضربان قلب دارند و

کسانی که پوست سر آنها زخم است و یاخراشیدگی دار .دن همچنین

برای مغز در حال رشد کودک عدم مداخله بهترین گزینه است.

وقتیکه دستگاه  TDCSکار میکند شخص چه احساسی

دارد ؟

در شروع درمان معمولا شخص احساس سوزش خیلی ضعیفی در

ناحیهای که الکترود وصل شده احساس میکند وپس از مدتی ازبین

میرود.

جریان الکتریکی ضعیف در سطح قشر مغز چگونه عمل

میکندکه باعث بهبود عملکرد و یا درمان بیماری می

شود ؟

جریان الکتریکی مستقیم و ضعیف که به قشر مغز می رسد درسطح

نورون ها یا سلول های مغزی در ناحیه قطب مثبت )آند( باعث

دپولاریزاسیون ودر ناحیه قطب منفی )کاتد( باعث هیپرپولاریزاسیون

در سطح سلول مغزی میشود این عمل باعث ورود کلسیم به داخل

سلول شده و در نتیجه باعث افزایش فعالیت سلولی میشود خود این

عمل باعث افزایش میزان گلوکز و اکسیژن در آن ناحیه میشود و به

ترمیم مغز کمک میکند. این عمل ازطریق ایجاد ارتباطات جدید

بین سلولها ویا ایجاد ارتباط سلولهای سالم با سلولهای آسیب دیده

در مجموع به باز توانی و ترمیم و بهبود ویا افزایش توان عملکرد در

آن ناحیه میانجامد.

4

این وسیله یک ابزار کمکی برای درمان است که افراد سالم نیز

میتوانند برای افزایش توان عملکرد مغزی تقویت حافظه و افزایش

قدرت یادگیری ازآن استفاده کنند. کاربرد آسان و کم خطر

بودن  TDCSدر مقایسه با سایر روشهای تحریک مغزی

همچون  TMSو در عین حال ایجاد اثرات درمانی مشابه با ،TMS

آن را به ابزاری توانمند در عرصه پژوهش و درمان تبدیل کرده

است.

آیا استفاده از  TDCSعوارض جانبی به دنبال دارد؟

 TDCSاثرات بلندمدت در تحریکپذیری قشری مغز ایجاد

میکند. با استفاده از شیوههای مختلف مثل افزایش طول مدت

تحریک، افزایش شدت تحریک و افزایش دفعات تحریک )افزایش

تعداد جلسات( میتوان ماندگاری اثرات  TDCSرا افزایش داد.

همچنین، مداخلات شناختی یا حرکتی در طول تحریک مغزی نقش

بسزایی در افزایش ماندگاری اثرات آن دارد. این اثرات ماندگار

احتمالا به این علت روی میدهند که مداخلات خاص، نواحی مغزی

درگیر را به طور طبیعی فعال میکنند و این فرایند به افزایش

اثرگذاری بر رفتار منتهی میشود. از طرفی، درمان همزمان

»مداخلات حرکتی یا شناختی+ «TDCSکه از دیگر

مزایای  TDCSمحسوب میشود به  (1صرفهجویی در زمان و

کاهش مدت زمان حضور در کلینیک و (  2فرصت اثرگذاری مثبت

بر عملکرد و تثبیت یادگیری منتهی میشود.

3

طریق اثرات درمانی به جا بگذارد. تحریک پذیری ایجاد شده در مغز

وابسته به شدت جریان، طول مدت تحریک و جهت جریان

الکتریکی متغیر است. برای اهداف بالینی که نیازمند اثرات

طولانیمدت است افزایش طول مدت تحریک یا افزایش قدرت

تحریک حائز اهمیت است. از سوی دیگر، تکرار جلسات و افزایش

تعداد جلسات  TDCSباعث انباشتگی اثرات درمانی آن میشود.

کاربردهای :TDCS

 TDCSبر انواعی از حوزه های حسی، حرکتی، شناختی و

هیجانی اثر دارد.  TDCSدر بهبود سرعت پردازش مغزی، ظرفیت

حافظه، توجه و کلیه عملکردهای شناختی موثر است.

موارد کاربرد  TDCSدر درمان افسردگی )معادل یک دوره  6هفته

ای مصرف فلوکستین(، میگرن، درد ناشی از صدمات تروماتیک

نخاع و فیبرومیالژیا، سکته های مغزی، اختلالات تکلمی که به دنبال

سکته مغزی ایجاد شده، کاهش اشتها، تعدیل وزن، تقویت حافظه

دربیماری آلزایمر، آفازی، ولع مصرف )مواد، الکل، سیگار و غذا ، (

انواع دردهای مختلف بدن که به دارو جواب نداده، پارکینسون و

وزوزگوش با موفقیت به کار رفته است. همچنین شواهد بسیاری

اثربخشی  TDCSرا بر بهبود توانمندیهای شناختی مانند حافظه،

یادگیری، توجه، برنامهریزی و . . . تأیید میکنند.

2

آیا تحریک مستقیم فراجمجمه ای (TDCS) می تواند منافع مضاعف غیر مترقبه ای در درمان بیماران افسرده داشته باشد؟

آیا تحریک مستقیم فراجمجمه ای (TDCS) می تواند منافع مضاعف غیر مترقبه ای در درمان بیماران افسرده داشته باشد؟

نوشته :  Colleen K Loo و Donel M Martin  

ترجمه : مسعود صادقی

استفاده از روشهای جدید تحریک مغزی در درمان افسردگی و احتمالاً سایر اختلالات روانی- عصبی (neuropsychiatric) ، یک زمینه جدید و به سرعت در حال رشد است . در این روش ها ، تحریک مستقیم فراجمجمه ای (TDCS) به عنوان یکی از روش های امیدوار کننده به دلیل سهولت نسبی در استفاده ، ایمنی و اثرات زیستی – عصبی (neurobiological) پدیدار گشته است . TDCS از جریان الکتریکی ضعیفی (1-2 mA) بهره می برد که از طریق الکترود های قرار گرفته بر فرق سر ، از بافت مغز عبور می کند . تحریک حاصله که بیش از حد ضعیف است ، به طور مستقیم باعث شلیک عصبی می شود ، اما تصور می گردد با غشاء عصبی و پیش زمینه فعالیت سلول های عصبی در تعامل (interact) باشد که منجر به اصلاح قدرت سیناپسی می گردد . همانطور که در مطالعات فیزیولوژی مشهود است ، هنگامیکه برای چند دقیقه حالتی مانند ضربان دست می دهد ، می تواند تغییرات پایداری را در قابلیت تحریک پذیری نورون ها (neuronal excitability) فراهم آورد ، این احتمالاً مکانیزمی است که با تکرار دوره های تحریک ، می تواند به اثرات درمانی قابل توجه منجر شود ، همانطور که در آزمایشات بالینی دیده می شود .

 

یکی از امید بخش ترین عملکرد های درمانی TDCS در درمان افسردگی بوده است . متا آنالیز (meta-analysis) اخیر بیان می دارد کهTDCS ممکن است اثرات قوی و قابل توجه بالینی در درمان افسردگی داشته باشد . گروه ما به تازگی بزرگترین و جامع ترین آزمایش کنترل شده با آزمایش ساختگی (sham-controlled) را در مورد افسردگی منتشر کرده است .  در این آزمایش  تحریک فعال (active stimulation)خیلی موثرتر از تحریک ساختگی (sham stimulation) بوده است و 48% از افرادیکه 30 دوره درمان TDCS را دریافت کرده ( داده شده در هر روز هفته و در یک بازه زمانی 6 هفته ای ) به درمان جواب داده اند .

در دوره اجرای این آزمایش ، مشاهده شده که ممکن است TDCS مزایای مضاعفی را فراهم آورد که به نظر می رسد مستقل از بهبود وضع روحی و هیجانی است . چندین نفر هنگامیکه تحریک فعال را دریافت می کردند ، بهبودی توجه و تمرکز را در طی هفته ها گزارش کرده اند ( داده شده در شرایط دابل بلایند  -  (dobble-blind conditions . فردی دریافت که TDCS او را از دردهای نوروپاتیک (neuropathic)به میزان مشابه با بیحسی بلوک نخاعی (spinal block anesthesia) رها ساخته است . و فردی دیگر بهبودی در یک مشکل طولانی مدت پیگیری و ردیابی بصری جملات هنگام مطالعه را گزارش کرد . فردی دیگر مضافاً رهایی سریع لکنت زبان سایکوژنیک (psychogenic) را با آغاز درمان فعال TDCS نمایش داد . بعلاوه ، معاینات انجام شده فوری بر روی تمام افراد ، قبل و بعد از یک دوره ساده فعال یا ساختگیTDCS به منظور ارزیابی ایمنی ، نشان داد که TDCS فعال به طور اساسی سرعت روانی- حرکتی (psychomotor speed) را بهبود بخشیده است .

این مشاهدات با گزارش های مندرج در رساله های تحقیقاتی افزایش شناختی و تسکین درد با TDCS سازگاری دارد . تحریک آندی قشر پیش پیشانی جانبی چپ ( left dorsolateral prefrontal cortex -  همان منطقه ای که برای درمان افسردگی تحریک می شود) ارتقاء کارآیی وظایف در سرتاسر تعدادی از وظایف شناختی رفتاری –  بهره برداری از سطوح بالاتر عملکردهای شناختی ، مانند حافظه کاری ، نفوذ کلامی و توانایی برنامه ریزی ، را نشان داده است . سایر تحقیقات نیز بهبودی خاصی را در زبان و خواندن ، بعد از انجام TDCS نمایان ساخته اند . غیر از این مطالعات که یک دوره منفرد TDCS را بررسی می کند ، برخی از مطالعات به دوره های تحریک مکرر و پی در پی اشاره دارند که ممکن است بطور مفید و سودمندانه به یادگیری حرکتی و شناخت کمک نمایند . اگرچه با وجود گزارشات فردی ، هیچ پیشرفتی در عملکرد روانی- عصبی (neuropsychological) بعد از 15دوره (3 هفته) از انجام TDCS فعال در آزمایش افسردگی اخیر ما ، ثابت نشده است .

استفاده از TDCS در درمان سندروم های درد یکی دیگر از حوزه های تحقیقاتی است که علاقه زیادی را به خود جلب کرده است . با یک مرور نظام مند کوکران (Cochrane systematic review) اخیر ، نتایج امیدوار کننده ای با وجود زمینه مورد شاهدی (evidence base) اندکی که امروزه در دسترس است ، بدست آمد . اثرات درمانی در سندروم های درد با تحریک نواحی حرکتی و پیشانی (frontal) اثبات شده است .

با درک درستی از فیزیک TDCS قابل تصور است ، تحریکی که در درجه اول در نواحی پیشانی (frontal) مغز برای درمان افسردگی تجویز شده ، ممکن است اثرات بالینی دیگری نیز داشته باشد زیرا اثر تحریک نسبتاً پراکنده است . در آزمایشات افسردگی انجام شده اخیر ، از سال 2000 به بعد ، TDCS بصورت فضای پهن در بین الکترود ها استفاده می شود . که با این دستورالعمل مقدار جریانی که به جمجمه وارد می شود افزایش می یابد ( به عنوان مخالفت کننده با انحراف جریان از فرق سر) . همچنین این فضای پهن بین الکترودها مقدار جریان قابل توجهی در سطح بزرگی از مغز را نتیجه می دهد که در مدل های کامپیوتری پیچیده بر اساس اسکن های MRI مغز قابل مشاهده است . بنابراین TDCS بر خلاف تحریک مغناطیسی فراجمجمه ای ، بهیچوجه موضعی و کانونی نیست . در حقیقت ، کار تجربی ثابت کرده است که تحریک الکتریکی ترجیحاً راه های عصبی ماده سفید (white matter tracts) را فعال می کند . با این وجود ، مونتاژ الکترود برای بهینه سازی اثرات درمانی مهم است . بعنوان مثال جریان در زیر الکترودها حداکثر است و یا اینکه جهت جریان تحریک کننده چیست ، اهمیت دارد . تحریک نسبتاً گسترده مغزی که توسط TDCS  روی می دهد ممکن است واقعاً یک مزیت باشد ، هم از نظر اثرات درمانی قوی تر در اختلالات که در آن ممکن است اثرات فیزیوپاتولوژی مقدمتاً در سطح شبکه روی دهد ، بعنوان مثال : افسردگی ، و هم همانطور که قبلاً توضیح داده شد ، اثرات سودمندانه دیگر علاوه بر اثرات درنظر گرفته شده اولیه تولید می کند . این همچنین بدین معنی است ، که بهرحال عوارض جانبی غیر منتظره ممکن است رخ دهد و پژوهشگران باید برای این مسئله هشیار باشند . مانند برنامه های کاربردی و محدودیت های تحریک که در حال کاوش هستند . برای مثال : اخیراً کشف کرده ایم مونتاژی که انتشارپذیری (diffuseness) تحریک را افزایش دهد ممکن است  احتمال بروز مانیا (monia) رافراهم آورد.

TDCS کشف دوباره یک تکنولوژی کهنه است و اکنون خیلی از مطالعات ، در حال کشف پتانسیل درمانی آن در  طیف وسیعی از اختلالات هستند . در یک تجزیه و تحلیل هزینه و سود درمان ، اغلب اثرات درمانی در مقابل عوارض جانبی سبک سنگین می شود . درمانی که " عوارض جانبی" سودمندی دارد براستی خوش یمن و خوش قدم خواهد بود . حتی امکان پذیر است که : در آینده نمونه های تحریک طوری طراحی شوند که از طبیعت انتشار تحریک در درمان برای مجموعه ای از نشانه ها (symptoms) در یک زمان استفاده کنند ، به عنوان مثال : بهبود شناخت زمانیکه وضعیت روحی و هیجانی در افسردگی در حال پیشرفت است .

مراجعه شود به :

www.medscape.com : Could Transcranial Direct Current Stimulation have unexpected additional benefits in the treatment of depressed patients